Expresando el cambio litúrgico en la Iberia de los siglos XI y XII a través de la festividad de los Santos Inocentes

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.3989/aem.2020.50.2.08

Palabras clave:

Santos Inocentes, liturgia viejo hispánica, liturgia romana, manuscritos litúrgicos, homilías, Santo Domingo de Silos

Resumen


La fiesta de los Santos Inocentes es un ejemplo especialmente informativo sobre el cambio litúrgico del rito viejo hispánico al Romano en la Península Ibérica después de 1080. No solo implicó un cambio de nombre y de fecha de la fiesta, sino también un cambio en el tenor y el significado de la misma que siempre debía encontrar el equilibrio entre la tragedia y la celebración. Las elaboradas lamentaciones alegóricas de la liturgia viejo hispánica fueron sustituidas, al principio, por lecturas y cantos más neutrales centrados en los infantes como santos mártires. Sin embargo, exposiciones más narrativas de la Masacre de los Inocentes pasaron a dominar en el siglo XII. Colecciones de sermones u homilías desempeñaron un papel importante en este proceso. Imágenes en pinturas murales –y, después de 1150, en escultura– comenzaron a manifestar plenamente el drama de esta fiesta.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

PRIMARY SOURCES

Braga, Arquivo da Sé, ms. 28.

Burgos, Archivo de la Catedral, cod. 1.

Burgos, Archivo de la Catedral, cod. 2.

Girona, Museu de la Catedral, Num. Inv. 7 (11).

Girona, Museu Diocesà, ms. 45.

León, Archivo de la Catedral, ms. 8.

London, British Library, Add. ms. 11695.

London, British Library, Add. ms. 30844.

London, British Library, Add. ms. 30845.

London, British Library, Add. ms. 30846.

London, British Library, Add. ms. 30847.

London, British Library, Add. ms. 30848.

London, British Library, Add. ms. 30849

London, British Library, Add. ms. 30850.

London, British Library, Add. ms. 30851.

London, British Library, Add. ms. 30853.

Paris, Bibliothèque National de France, Moissac Reg 3783

Paris, Bibliothèque National de France, NAL 2171.

Paris, Bibliothèque National de France, NAL 2176 I.

Paris, Bibliothèque National de France, NAL 2177.

Paris, Bibliothèque National de France, NAL 12584.

Paris, Bibliothèque National de France, Smith-Lesouëf 2.

Rome, Biblioteca Vallicelliana, ms. C.5.

Sheffi eld, Museum & Galleries, Collection of the Guild of St. George, ms. 31.

Toledo, Biblioteca Capitular, ms. 35.3.

Toledo, Biblioteca Capitular, ms. 44.1.

Toledo, Biblioteca Capitular, ms. 44.2.

Verona, Biblioteca Capitolare, cod. LXXXIX.

SECONDARY SOURCES

Altés i Aguiló, Francesc Xavier (2013), Reconstitució parcial d'un homiliari catalanonarbonès del segle IX-X transmissor de sermons de Cromaci d'Aquileia, fragment Valencia, Archivo de la Catedral, ms 78, "Miscel.lànea litúrgica catalana" 21, pp. 41-79.

Avril, Francois; Aniel, Jean-Pierre; Mentré, Mireille; Saulnier, Alix; Zaluska, Yolanta (1982), Manuscrits enluminés de la péninsule ibérique, Paris, Bibliothèque Nationale.

Bonastre i Bertran, Francesc (1982), Estudis sobre la verbeta: la verbeta a Catalunya durant els segles XI-XVI, Tarragona, Diputació de Tarragona.

Boylan, Ann (1990), Manuscript Illumination at Santo Domingo de Silos (Xth to XIIth centuries), Pittsburgh, UMI Dissertation Services (PhD dissertation).

Boynton, Susan (1998), Performative Exegesis in the Fleury Interfectio puerorum, "Viator" 29, pp. 39-64. https://doi.org/10.1484/J.VIATOR.2.300922

Boynton, Susan (2008), Boy singers in medieval monasteries and cathedrals, in Young Choristers, 650-1700, Woodbridge, Boydell Press, pp. 37-48.

Brou, Louis (1949), Un nouvel homilaire en écriture wisigothiques, le codex Sheffi eld Ruskin Museum 7, "Hispania Sacra" 2, pp. 147-191.

Collamore, Lila (2003), Toledo, Biblioteca Capitular, 44.1 - Its Origin and Date, in The Past and the Present: Papers Read at the IMS Intercongressional Symposium and the Tenth Meeting of the Cantus Planus (Budapest & Visegrád, 2000), Budapest, Liszt Ferenc Academy of Music, pp. 179-206.

De Luca, Elsa (2015), Royal Misattribution: monograms in the León Antiphoner, "Journal of Medieval Iberian Studies" 7/1, pp. 1-27. https://doi.org/10.1080/17546559.2015.1101521

Étaix, Raimond (1959), Homiliaires wisigothiques provenant de Silos de la Bibliothèque Nationale de Paris, "Hispania Sacra" 12, pp. 213-224.

Étaix, Raimond (1990), Le «Smaragde» de Cordoue et autres manuscrits apparentés, "Miscel·lànea litúrgica catalana" 4, pp. 13-27.

Fernández de la Cuesta, Ismael (ed.) (2011), Liber antiphonarium de toto anni circulo a festivitate sancti Aciscli usque in fi nem: Cathedralis Ecclesae Legionensis in Hispania codex signatus nr. VIII: Librum

Ikilani Abbati, Madrid, Ministerio de Cultura - Cabildo de la Santa Iglesia Catedral de León.

Férotin, Marius (1912), Le Liber Mozarabicus sacramentorum et les manuscrits mozarabes, Paris, Firmin-Didot.

Grier, James (2000), The Divine Offi ce at Saint-Martial in the Early Eleventh Century, Paris, BNF lat. 1085, in The Divine Office in the Latin Middle Ages. Methodology and Source Studies, Regional Developments, Hagiography. Written in Honour of Professor Ruth Steiner, Oxford, Oxford University Press, pp. 179-204. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195124538.003.0008

Gros, Miquel S. (1978), El Ordo Missae de la tradición hispánica, in Liturgia y música mozárabes: ponencias y comunicaciones presentadas al I Congreso Internacional de Estudios Mozárabes (Toledo, 1975), Toledo, Instituto de Estudios Visigótico-Mozárabes de San Eugenio, pp. 45-64.

Guilmain, Jacques (1981), On the chronological development and classification of decorated initials in Latin manuscripts of tenth-century Spain, "Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester" 63, pp. 369-401. https://doi.org/10.7227/BJRL.63.2.5

Hayward, Paul (1994), Suffering and Innocence in Latin Sermons for the Feast of the Holy Innocents, c. 400-800 AD, in Studies in Church History, vol. 31: The Church and Childhood, Oxford, Blackwell, pp. 67-80. https://doi.org/10.1017/S0424208400012808

Hesbert, Renato-Joanne (1965), Corpus Antiphonalium Offi cii 2. Manuscripti "cursus monasticus", Rome, Casa Editrice Herder.

Hornby, Emma; Maloy, Rebecca (2013), Music and Meaning in Old Hispanic Lenten Chants. Psalmi, Threni and the Easter Vigil Canticles, Woodbridge, The Boydell Press.

Huglo, Michel (2013), Les chants liturgiques tirés de l'Apocalypse dans les liturgies hispaniques et romano-franques, in El canto mozárabe y su entorno. Estudios sobre la música de la liturgia viejo hispánica, Madrid, Sociedad española de musicología, pp. 201-215.

Linehan, Peter (1993), History and the Historians of Medieval Spain, Oxford, Clarendon Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198219453.001.0001

Lozano López, Esther (2010), Tradición e innovación: el ciclo de la Matanza de los Inocentes en el Románico hispano, "Anales de Historia del Arte" 20/1, pp. 275-291.

Mansilla, Demetrio (1949), Dos códices visigóticos de Burgos, "Hispania Sacra" 2, pp. 381-418.

Marquès, Josep M.; Gros, Miquel S. (1995), L'antiphonari de Sant Feliu de Girona - Girona, Museu Diocesà, ms. 45, "Miscel.lànea litúrgica catalana" 6, pp. 177-326.

Martin, Therese (2008), Una reconstrucción hipotética de la portada norte de la Real Colegiata de San Isidoro de León, "Archivo Español de Arte" 81, pp. 357-378. https://doi.org/10.3989/aearte.2008.v81.i324.128

Migne, Jacques-Paul (ed.) (1851), Patrologia latina cursus completus, vol. CII, Paris, s. n.

Morin, Germain (1953), Sancti Caesarii Arelatensis, Sermones, 2 vols., Turnholt, Brepols.

Morin, Germain (1893), Liber Comicus; Sive, Lectionarius missae quo Toletana Ecclesia ante annos mille et ducentos utebatur 'Homiliae Toletanae', Maredsoli, pp. 405-425.

Nolan, Kathleen (1996), Ululatus et ploratus: the mothers in the Massacre of the Innocents at Chartres Cathedral, "Studies in Iconography" 17, pp. 95-141.

Olexy, Ronald T.; Steiner, Ruth (1992), An Aquitanian Antiphoner: Toledo, Biblioteca capitular, 44.2: printouts from an index in machinereadable form, Ottawa, Institute of Mediaeval Music.

Olsen, Derek A. (2015), Reading Matthew with the Monks: Liturgical Interpretation in Anglo-Saxon England, Minnesota, Collegeville.

Poza Yagüe, Marta (2011), Libervm vobis damvs et libervm cvstodite. El episodio de la Matanza de los Inocentes en Santo Tomé de Soria, ¿una instantánea de la historia?, "Codex Aquilarensis" 27, pp. 125-138.

Randel, Don Michael (1969), The Responsorial Psalm Tones for the Mozarabic Office, Princeton, Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400876099

Rose, Els (2004), Liturgical Commemoration of the Saints in the Missale Gothicum (Vat. Reg. Lat. 317). New Approaches to the Liturgy of Medieval Gaul, "Vigiliae Christianae" 58/1, pp. 75-97. https://doi.org/10.1484/J.SE.2.300305

Rubio Sadia, Juan Pablo (2004), Las Órdenes religiosas y la introducción del Rito Romano en la Iglesia de Toledo. Una aportación desde las fuentes litúrgicas, Toledo, Instituto Teológico San Ildefonso - Instituto de Estudios Visigótico-Mozárabes.

Ruiz Asencio, José Manuel (2003), Códices pirenaicos y riojanos en la biblioteca de Silos en el siglo XI, in Silos un mileno: actas del congreso internacional sobre la abadía de Santo Domingo de Silos, vol. II, Burgos, Universidad de Burgos, pp. 177-210.

Váldez del Álamo, Elizabeth (1996), Lament for a Lost Queen. The Sarcophagus of Doña Blanca in Nájera, "The Art Bulletin" 78/2, pp. 311-333. https://doi.org/10.2307/3046177

Vives Gatell, Josep (1941), Santoral Visigodo en calendarios e inscripciones, "Analecta Sacra Tarraconensia" 14, pp. 31-58.

Walker, Rose (1998), Views of Transition: liturgy and illumination in Medieval Spain, London, British Library - Toronto, University of Toronto.

Walker, Rose (2000), The Wall Paintings in the Panteón de los Reyes at León: A Cycle of Intercession?, "The Art Bulletin" 82/2, pp. 200-225. https://doi.org/10.2307/3051374

Walker, Rose (2018), Eating the sweet and bitter book. The ingestion of text during liturgical change in late-eleventh century Castile, in Medieval Europe in Motion: La circulación de manuscritos iluminados en la península ibérica, Madrid, CSIC, pp. 101-112.

Walsh, Peter G.; Husch, Christopher (2012), One Hundred Latin Hymns. Ambrose to Aquinas, Harvard, Harvard University Press.

Webber, Teresa (2017), Cantor, Sacrist or Prior? The Provision of Books in Anglo-Norman England, in Medieval Cantors and their Craft. Music, Liturgy and the Shaping of History, 800-1500, York, University of York - Boydell and Brewer, pp. 172-189.

Werckmeister, Otto Karl (1997), The Islamic Rider in the Beatus of Girona, "Gesta" 36/2, pp. 101-106. https://doi.org/10.2307/767231

Williams, John (1994), The Illustrated Beatus. A Corpus of the Illustrations of the Commentary on the Apocalypse. The Ninth and Tenth Centuries, London, Harvey Miller.

Descargas

Publicado

2020-11-24

Cómo citar

Walker, R. (2020). Expresando el cambio litúrgico en la Iberia de los siglos XI y XII a través de la festividad de los Santos Inocentes. Anuario De Estudios Medievales, 50(2), 865–892. https://doi.org/10.3989/aem.2020.50.2.08

Número

Sección

Temas Monográficos