O martírio de Santo Estevão em três manuscritos iluminados da abadia cisterciense de Alcobaça

Autores/as

  • Catarina Fernandes Barreira Instituto de Estudos Medievais FCSH UNL

DOI:

https://doi.org/10.3989/aem.2016.46.2.02

Palabras clave:

Abadia de Alcobaça, scriptorium, iluminura, circulação artística, identidade alcobacense, Sto. Estevão

Resumen


[pt] O presente artigo pretende analisar três representações de Sto. Estevão pertencentes a três manuscritos iluminados produzidos pelo scriptorium da abadia cisterciense de Alcobaça ao longo do século XIV. Esta análise vai ser articulada com as fontes usadas para a sua representação e em particular com a importância litúrgica que os manuscritos alcobacenses lhe parecem atribuir. É também nossa intenção problematizar a importância e o peso da influência da circulação artística e da identidade alcobacense nas referidas representações iluminadas.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Almeida, António J. (2013), A representação do mistério da Santíssima Trindade em missais cistercienses nos séculos XIV a XVII, in Carreiras, José A. (dir.), Actas do Congresso Internacional Mosteiros Cistercienses, Passado, presente, futuro, Alcobaça, Edições Jorlis, tomo II, pp.13-39.

Barreira, Catarina Fernandes (2014), Le Compendium theologicae veritatis de l'abbaye d'Alcobaça, in Miranda, Maria Adelaida; Miguélez, Alicia (coords.), Portuguese Studies on Medieval Illuminated Manuscripts, Barcelona - Madrid, Fédération internationale des Instituts d'Études Médiévales, pp. 105-129.

Barreira, Catarina Fernandes; Melo, Maria João; Araújo, Rita; Casanova, Conceição (2016), Through the eyes of Science and Art: a fourteenth century winter Breviary from Alcobaça scriptorium in "Journal of Medieval Iberian Studies" Looking Ahead: New Approaches to Medieval Iberian Heritage, Special Issue.

Baschet, Jérôme (1996), Inventivité et sérialité des images médiévales. Pour une approche iconographique élargie, "Annales. Histoire, Sciences Sociales" 51/1. https://doi.org/10.3406/ahess.1996.410835

Baschet, Jérôme (2008), L'iconographie médiévale, Paris, Gallimard.

Boespflug, François (2011), Dieu et ses images. Une histoire de l'eternel dans l'art, Paris, Bayard.

Boespflug, François (2012), Les Théophanies bibliques dans l'art médiéval d'Occident et d'Orient, Genebra, Librairie Droz.

Bouhot, Jean Paul (1998), La bibliothèque de l'abbaye de Clairvaux du siècle XIIe au XVIIIe siècle, Les manuscrits conservés, tome II, Turnhout, Brepols.

Canivez, Josephus Mia (1933-1941), Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis : ab anno 1116 ad annum 1786, Louvain [Bureaux de la Revue] (Bibliothèque de la revue d'histoire ecclésiastique; I-III).

Fernandes, Carla Varela (2006-2007), D. Afonso IV e a Sé de Lisboa: a escolha de um lugar de memória, "Arqueologia e História" 58-59, pp. 143-166.

Fernandes, Carlos Roma (1970), O Scriptorium de Alcobaça no tempo de D. Frei Estevão de Aguiar (1431-1446), Lisboa, Faculdade de Letras (tese de licenciatura).

Garnier, François (1982), Le langage de l'image au Moyen Âge. Signifi cation et Symbolique, Paris, Editions Le Léopard d'Or. PMCid:PMC2547373

Garnier, François (2003), Le langage de l'image au Moyen Âge II. Grammaire des gestes, Paris, Editions Léopard d'Or.

Garriga, Joaquim (1998), L'antic retaule major de Sante Esteve de Granollers, dels Vergós, "Revista del Museu de Granoller" 15, pp. 15-35 URL: http://www.raco.cat/index.php/Lauro/article/viewFile/48293/51325) [consulta: 13/07/2014].

Gomes, Saul (1998), Visitações a Mosteiros Cistercienses em Portugal. Séculos XV e XVI, Lisboa, Ministerio da Cultura - IPPAR.

Guillouet, Jean-Marie (2009), Les transferts artistiques: une notion opératoire pour l'histoire de l'art médiéval ?, "Histoire de l'art" 64 pp. 17-25.

Guillouet, Jean-Marie (2011), O portal de Santa Maria da Vitória da Batalha e a arte europeia do seu tempo: circulação dos artistas e das formas na Europa gótica / Le portail de Santa Maria da Vitória de Batalha et l'art européen de son temps: circulations des artistes et des formes dans l'Europe gothique, Leiria, Edições Textiverso. PMCid:PMC3165387

Inventário dos Códices alcobacenses (1930), Lisboa, Biblioteca Nacional. Lebigue, Jean-Baptiste (2007), Initiation aux manuscrits liturgiques, Paris, IRHT (AEdilis, Publications pédagogiques; 6) URL : http://aedilis.irht.cnrs.fr/initiation-liturgie/ [consulta: 03/05/2013].

Leroquais, Victor (1934), Les Bréviaires manuscrits des bibliothèques publiques de France, vol. 1, Paris, Maçon - Protat Frères.

Mattoso, José (2002), Religião e Cultura na Idade Média Portuguesa, Lisboa, Círculo de Leitores. PMid:12185636

Miranda, Adelaide (1996), Iluminura românica em Santa Cruz de Coimbra e Santa Maria de Alcobaça subsídios para o estudo da iluminura em Portugal, Lisboa, Universidade Nova de Lisboa (tese doutoramento).

Miranda, Adelaide (1999) (coord.), A Iluminura em Portugal: Identidade e influências (do séc. X ao XVI): catálogo da exposição, Lisboa, Biblioteca Nacional.

Miranda, Adelaide (2007), A Iluminura românica em Portugal, in Yarza Luaces, Joaquín (coord.), La miniatura medieval en la Peninsula Ibérica, Murcia, Nausícaä, pp. 375-418.

Nascimento, Aires (1979), Em busca dos códices alcobacenses perdidos, "Didaskalia" 9/2, pp. 279-288.

Nascimento, Aires; Diogo, António (1984), Encadernação portuguesa medieval. Alcobaça, Lisboa, Imprensa Nacional Casa da Moeda.

Nascimento, Aires (1992), Le scriptorium d'Alcobaça: Identité et corrélations, "Lusitania Sacra" 2/4, pp. 149-162.

Nascimento, Aires (2005), Gesto litúrgico: o complemento da linguagem do sagrado, in Buescu, Ana; Sousa, João; Miranda, Adelaide (coords.), O corpo e o gesto na civilização medieval, Lisboa, Edições Colibri, pp. 111-138.

Nascimento, Aires (2012), Ler contra o tempo. Condições dos textos na cultura portuguesa, Lisboa, Centro de Estudos Clássicos, 2 vols.

Nebbiai, Donatella (2013), Le discours des livres. Bibliothèques et manuscrits en Europe IXe-XVe siècle, Rennes, Presses Universitaires de Rennes.

Palazzo, Éric (1998), Iconographie et liturgie dans les études médiévales aujourd'hui : un éclairage méthodologique, "Cahiers de civilisation médiévale" 41/161.

Palazzo, Éric (2000), Liturgie et société au Moyen Age, Paris, Editions Aubier.

Peixeiro, Horácio (1986), Missais iluminados dos séculos XIV-XV. Contribuição para o estudo da iluminura em Portugal, Lisboa, Faculdade de Ciências Sociais e Humanas da Universidade Nova de Lisboa (tese de mestrado).

Peixeiro, Horácio (1991a), A iluminura em Alcobaça nos séculos XIV e XV in Actas do IX Centenário do nascimento de São Bernardo, Braga, Universidade Católica - Alcobaça, Câmara Municipal de Alcobaça, pp. 181-194.

Peixeiro, Horácio (1991b), Um missal cisterciense iluminado (Alc. 26) e as representações da Virgem e de São Bernardo e Actas do IX Centenário do nascimento de São Bernardo, Braga, Universidade Católica - Alcobaça, Câmara Municipal de Alcobaça, pp. 194-218.

Peixeiro, Horácio (1999), A Iluminura Portuguesa dos séculos XIV a XVI, in Miranda, Adelaide (coord.), A Iluminura em Portugal: Identidade e infl uências (do séc. X ao XVI): catálogo da exposição, Lisboa, Biblioteca Nacional, pp. 289-231.

Peixeiro, Horácio (2007a), As cores das imagens. A propósito da cor na iluminura alcobacense dos séculos XIV e XV, "Revista de História da Arte" 3, pp. 103-129.

Peixeiro, Horácio (2007b), A Iluminura Portuguesa dos séculos XIV a XVI, in Luaces, Joaquin Yarza (ed.), La Miniatura medieval en la Península Ibérica, Murcia, Nausícaä, pp. 145-192.

Pereira, Isaías da Rosa (1973), A Pecia em manuscritos universitários. Estudo de três códices alcobacenses dos séculos XIII e XIV, "Anais da Academia Portuguesa de História" 22, pp. 247-267.

Réau, Louis (2001), Iconografía del arte cristiano. Iconografía de los santos, vol. II-3, Barcelona, Ediciones del Serbal.

Rocha, Pedro (1980), L'Offi ce divin au Moyen Age dans l'église de Braga. Originalité et dépendances d'une liturgie particulière au Moyen Âge, Paris, Fundação Calouste Gulbenkian - Centro Cultural Português.

Rocha, Pedro (1970-1971), Um breviário bracarense na Biblioteca do Escorial, Lisboa, Lusitania Sacra.

Sá, Joaquim Francisco de (1775), Index codicum bibliothecae Alcobatiae: in quo non tantum codices recensentur sed etiam quod tractatus, epistolas &c singuli codices contineant, exponitur aliaque animadvertuntur notatu digna, Lisboa, ex Typographia Regia.

São Boaventura, Fortunato de (1827), Commentariorum de Alcobacensi mstorum. Bibliotheca libri tres in quibus haud pauca ad rem litterariam illustrandam, ac fortassis augendam facientia, hucusque abdita, reserantur, Coimbra, ex Typographia Academico-Regia.

Schmitt, Jean-Claude (1990), La raison des gestes dans l'Occident médiévale, Paris, Gallimard.

Schmitt, Jean-Claude (2005), O corpo e o gesto na civilização medieval in Buescu, Ana Isabel; Sousa, João Silva; Miranda, Adelaide (coords.), O corpo e o gesto na civilização medieval, Lisboa, Edições Colibri, pp. 17-36. PMid:16686278

Souchier, Anne B. (1991), Bibliothèques cisterciennes dans la France médiévale. Répertoire des abbayes d'homes, Paris, Éditions du CNRS.

Souchier, Anne B. (2008), Trésor des moines. Les Chartreux, les Cisterciens et leurs livres, in Vernet, A. (coord.) Histoire des bibliothèques françaises, Paris, Éditions du Cercle de la Librairie, pp. 87-108.

Stirnemann, Patricia (1990), Fils de la Vierge. L'initiale à fi ligranes parisiennes: 1140-1314, "Revue de l'Art" 90.

Vernet, André; Genest, Jean-François (1979), La Bibliothèque de l'Abbaye de Clairvaux du XIIe au XVIIIe siècle, Paris, Éditions du Centre National de La Recherche Scientifi que.

Voragine, Jacques de (1920), La Légende Dorée, trad. du latin et précédée d'une nohoe historique et bibliographie par M.G.B. / trad. Brunet, Pierre-Gustave, Paris, Librairie Garnier Frères.

Descargas

Publicado

2016-12-30

Cómo citar

Fernandes Barreira, C. (2016). O martírio de Santo Estevão em três manuscritos iluminados da abadia cisterciense de Alcobaça. Anuario De Estudios Medievales, 46(2), 617–649. https://doi.org/10.3989/aem.2016.46.2.02

Número

Sección

Estudios Misceláneos