E segundo he scripto na briuia… La recepción de la materia bíblica alfonsí en la Galicia bajomedieval

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.3989/aem.2023.53.1.04

Palabras clave:

Alfonso X, General Estoria, Biblia, traducción, Galicia, siglo XIV

Resumen


En este trabajo se presenta un estado de la cuestión actualizado relativo a la materia bíblica procedente de la primera parte de la General Estoria de Alfonso X y traducida en el ámbito sociocultural gallego de mediados del siglo XIV, con el objetivo de incidir en la necesidad de retomar el análisis del estadio redaccional que transmite el principal testimonio de esta tradición textual (RBME Ms. O.I.1), así como de su contexto de producción y recepción, en particular en lo que concierne a la retraducción castellana (RBME Ms. Y.III.12) y a la tradición portuguesa conservada.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Alfonso el Sabio, General Estoria, ed. de Antonio García Solalinde, Madrid, Centro de Estudios Históricos, 1930.

Almeida, Belén (2009), General Estoria. Segunda Parte, Madrid, Fundación José Antonio de Castro - Biblioteca Castro.

Almeida, Belén (2013), General Estoria. Breve panorama crítico, "Revista de El Colegio de San Luis" [en línea] 3/6, pp. 166-181, https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/4988745.pdf [consulta: 15/07/2021]. https://doi.org/10.21696/rcsl062013573

Almeida, Belén (2018), La materialidad de la historiografía alfonsí: desde el cuaderno de trabajo al códice regio (y más allá), "Bibliographica" [en línea] 1/1, https://bibliographica.iib.unam.mx/revista/index.php/RB/article/view/6 [consulta: 15/07/2021]. https://doi.org/10.22201/iib.bibliographica.2018.1.6

Almeida, Belén; Trujillo, Elena (2009a), Censura y modificación ideológica en la Quinta Parte de la General Estoria de Alfonso X el Sabio, "Diálogo de la Lengua" 1, pp. 1-14.

Almeida, Belén; Trujillo, Elena (2009b), General Estoria. Quinta Parte, Madrid, Fundación José Antonio de Castro - Biblioteca Castro.

Alonso Parada, Raquel (2015), La traducción gallega de la General Estoria: mudanzas en el dominio de la morfología verbal, en Borsari, Elisa (coord.), En lengua vulgar castellana traducido. Ensayos sobre la actividad traductora durante la Edad Media, San Millán de la Cogolla, Cilengua, pp. 3-22.

Ambruoso, Claudia d' (2012), Edición crítica y estudio de la Crónica Troyana promovida por Alfonso XI, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela (tesis doctoral).

Avenoza, Gemma (2011), Biblias castellanas medievales, San Millán de la Cogolla, Cilengua.

Bautista, Francisco (2014), Bernardo de Brihuega y la colección hagiográfica del Ms. BNE 10252, "Zeitschrift für romanische Philologie" 130, pp. 71-104. https://doi.org/10.1515/zrp-2014-0004

Bautista, Francisco (2015), El final de la General Estoria, "Revista de Filología Española" 95, pp. 251-278. https://doi.org/10.3989/rfe.2015.10

Bautista, Francisco (2017), Alfonso X, Bernardo de Brihuega y la General Estoria, "Atalaya. Revue d'études médiévales romanes" 17. https://doi.org/10.4000/atalaya.2954

Bautista, Francisco (2020), Alfonso X y la historia, en Fidalgo, Elvira (ed.), Alfonso X el Sabio: cronista y protagonista de su tiempo, San Millán de la Cogolla, Cilengua, pp. 65-87.

Bautista, Francisco (2021), Estorias prinçipales de la Quinta parte de la General Estoria, en Bautista, Francisco (coord.), Alfonso X y el poder de la literatura (1221-2021). Congreso internacional. Programa, Salamanca, Universidad de Salamanca - IEMYRhd, pp. 63-70.

Bautista, Francisco (2022), Estructura y narración en la historiografía alfonsí: sobre los índices de la General Estoria, en Bautista, Francisco; Salvo García, Irene (eds.), Le pouvoir de l'historiographie dans le projet d'Alphonse X, Lyon, ENS Éditions (Cahiers d'études hispaniques médiévales; 45), pp. 113-130.

BETA = Faulhaber, Charles B. (dir.) (1997-), Bibliografía Española de Textos Antiguos, Berkeley, University of California - The Bancroft Library [en línea], https://bancroft.berkeley.edu/philobiblon/beta_ga.html [consulta: 15/07/2021].

BITAGAP = Askins, Arthur L. F.; Schaffer, Martha E.; Sharrer, Harvey L. (dirs.) (1997-), Bibliografia de Textos Antigos Galegos e Portugueses, Berkeley, University of California - The Bancroft Library [en línea], https://bancroft.berkeley.edu/philobiblon/bitagap_ga.html [consulta: 15/07/2021].

Campos Souto, M.ª Begoña (1997), Bases para una edición de la versión gallega de la General Estoria: estudio codicológico del manuscrito O.I.1 del Monasterio de San Lorenzo del Escorial, en Beresford, Andrew M. (coord.), Quien hubiese tal ventura. Medieval Hispanic Studies in Honour of Alan Deyermond, Londres, Queen Mary and Westfield College, pp. 119-126.

Catalán, Diego (1978), Los modos de producción y "reproducción" del texto literario y la noción de apertura, en Gutiérrez Esteve, Manuel; Cid Martínez, Jesús A.; Carreira, Antonio (coords.), Homenaje a Julio Caro Baroja, Madrid, Centro de Investigaciones Sociológicas, pp. 245-270.

Catalán, Diego (1992), La Estoria de España de Alfonso X. Creación y evolución, Madrid, Seminario Menéndez Pidal - Universidad Autónoma de Madrid.

Catalán, Diego (1997), De la silva textual al taller historiográfico alfonsí. Códices, crónicas, versiones y cuadernos de trabajo, Madrid, Fundación Ramón Menéndez Pidal - Universidad Autónoma de Madrid.

CGPA = Varela Barreiro, Xavier (dir.) (2015-), Corpus Galego-Portugués Antigo, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela - Instituto da Lingua Galega [en línea], http://ilg.usc.gal/cgpa/ [consulta: 15/07/2021].

EGPA = Pichel, Ricardo; Varela Barreiro, Xavier (dirs.) (2019-), Escritorio Galego-Portugués Antigo, Alcalá de Henares - Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela - Instituto da Lingua Galega - Universidad de Alcalá [en línea], https://corpora.uah.es/ egpa/ [consulta: 15/07/2022].

Fernández-Ordóñez, Inés (1992), La estorias de Alfonso el Sabio, Madrid, Istmo.

Fernández-Ordóñez, Inés (2002), General Estoria, en Alvar, Carlos; Lucía Megías, José M. (coords.), Diccionario filológico de literatura medieval española: textos y transmisión, Madrid, Castalia, pp. 42-54.

Ferreira, M.ª do Rosário (2015), Pedro de Barcelos: sangue, natura e a ordem do mundo, en Miranda, José C. Ribeiro; Ferreira, M.ª do Rosário (orgs.), Natura e Natureza no Tempo de Afonso X, o Sábio, Oporto, Húmus, pp. 51-70.

Ferreira, M.ª do Rosário (2019), Pedro de Barcelos e a Escrita da História, Oporto, Estratégias Criativas.

Gómez Redondo, Fernando (1998), Historia de la prosa medieval castellana. I. La creación del discurso prosístico: en el entramado cortesano, Madrid, Cátedra.

Gómez Redondo, Fernando (2007), Historia de la prosa medieval castellana. IV. El reinado de Enrique IV: el final de la Edad Media. Conclusiones. Guía de lectura. Apéndices. Índices, Madrid, Cátedra.

Leite, Mariana (2009), Gil Vicente, Leitor de Afonso X: Sobre o Auto da Sibila Cassandra e a General Estória, en Ferreira, M.ª do Rosário; Laranjinha, Ana S.; Miranda, José C. Ribeiro (orgs.), Seminário Medieval 2007-2008, Oporto, Estratégias Criativas, pp. 41-60.

Leite, Mariana (2010), Os testemunhos da tradução portuguesa da Historia Scholastica de Pedro Comestor: consequências ideológicas da selecção de fontes, "Cahiers d'Études Hispaniques Médiévales" 33, pp. 183-194. https://doi.org/10.3406/cehm.2010.2240

Leite, Mariana (2012), A General Estoria de Afonso X em Portugal: as múltiplas formas de receção do texto entre os séculos XIV e XVI, Oporto, Universidade do Porto (tesis doctoral).

Leite, Mariana (2017a), Entre galego-português e castelhano: sobre a marginalia da tradução dos Salmos no manuscrito R da General Estoria de Afonso X, en Negro Romero, Marta; Álvarez, Rosario; Moscoso Mato, Eduardo (coords.), Gallæcia. Estudos de lingüística portuguesa e galega, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, pp. 893-903, https://doi.org/10.15304/cc.2017.1080.52

Leite, Mariana (2017b), La General Estoria entre dos lenguas: sobre las traducciones de la obra alfonsí al gallego-portugués, "Atalaya. Revue d'études médiévales romanes" 17.

Leite, Mariana (2017c), Tradução e tradição da General Estoria em Portugal: sobre as implicações do fragmento ANTT cx. 13, Maço 10 n.º 30, en Miranda, José C. Ribeiro (org.), En Doiro antr'o Porto e Gaia. Estudos de Literatura Medieval Ibérica, Oporto, Estratégias Criativas, pp. 611-618.

Leite, Mariana (2021), Da História à Bíblia: a historiografia como meio de transmissão da Bíblia no Portugal medievo, "Todas as Letras. Revista de Língua e Literatura" 23/3, pp. 1-10. https://doi.org/10.5935/1980-6914/eLETDO2114871

Leite, Mariana (2022a), Alfonso X's General Estoria at the dawn of Portuguese Renaissance. Study and transcription of a late XVth-century fragment, en Pichel, Ricardo (ed.), Metiémosnos a fazer esta obra… Estudios en torno al legado literario, historiográfico y jurídico alfonsí [en línea], https://journals.openedition.org/atalaya/5950 [consulta: 01/03/2023]. https://doi.org/10.4000/atalaya.5795

Leite, Mariana (2022b), Crónicas universais a sul do Minho: a Historia Scholastica como alternativa à General Estoria?, en Pichel, Ricardo (ed.), Tenh'eu que mi fez el i mui gram bem. Estudos sobre cultura escrita medieval dedicados a Harvey L. Sharrer, Madrid, Sílex, pp. 241-255.

Leite, Mariana (2023), O Fragmento ANTT cx. 13, mç.10, n.º 30 (T 2) e a tradução da General Estoria em Portugal, "Anuario de Estudios Medievales" 53/1, pp. 89-101. https://doi.org/10.3989/aem.2023.53.1.05

Lorenzo, Ramón (1982), Correccións á edición da Historia Troyana de Parker, "Verba. Anuario Galego de Filoloxía" 9, pp. 253-290.

Lorenzo, Ramón (1985), Crónica Troiana. Introducción e texto, A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza. https://doi.org/10.32766/rag.92

PMCid:PMC180121

Lorenzo, Ramón (1993), Geral Estoria, en Lanciani, Giulia; Tavani, Giuseppe (coords.), Dicionário de literatura medieval galega e portuguesa, Lisboa, Caminho, pp. 291-293.

Lorenzo, Ramón; Couceiro Pérez, Xosé L. (1999a), Correccións á edición da General Estoria de Ramón Martínez López (I), en Álvarez, Rosario; Vilavedra, Dolores (eds.), Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero, vol. I, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, pp. 595-627.

Lorenzo, Ramón; Couceiro Pérez, Xosé L. (1999b), Correccións á edición da General Estoria de Ramón Martínez López (II), en Couceiro, Xosé L.; García-Sabell, Teresa; Míguez Ben, Manuel; Montero Cartelle, Emilio; Vázquez Buján, Manuel E.; Viña Liste, José M.ª (coords.), Homenaxe ó profesor Camilo Flores, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, pp. 209-233.

Mariño Paz, Ramón (1998), Historia da lingua galega, Santiago de Compostela, Sotelo Blanco.

Mariño Paz, Ramón (2018), Literatura en galego e mecenado na Idade Media, en Rodríguez Guerra, Alexandre; Arias Freixedo, Xosé B. (eds.), The Vindel Parchment and Martin Codax. The Golden Age of Medieval Galician Poetry / O Pergamiño Vindel e Martin Codax. O esplendor da poesía galega medieval, Ámsterdam, John Benjamins, pp. 103-117.

Martínez, H. Salvador (1998), From Script to Print: Beyond Textual Criticism in Medieval Spanish Manuscript Culture, "La Corónica" 26/2, pp. 173-194.

Martínez-López, Ramón (1963), General Estoria, versión gallega del siglo XIV. Ms. O.I.i del Escorial. Edición, introducción lingüística, notas y vocabulario, Oviedo, Universidad de Oviedo.

Miranda, José C. Ribeiro (2015), A Crónica de 1344 e a General Estoria: Hércules e a fundação da Espanha, en Haro, Marta (dir.), Literatura y Ficción en la Edad Media Hispánica, Valencia, Universitat de València, pp. 209-224.

Nascimento, Aires A. (2010), Dizer a Bíblia em português: fragmentos de uma história incompleta, en Cavaco, Timóteo; Daniel, Simão (orgs.), A Bíblia e suas edições em Língua Portuguesa: 200.º Aniversário da primeira edição bíblica em português da Sociedade Bíblica, 1809-2009, Lisboa, Edições Universitárias Lusófonas - Sociedade Bíblica de Portugal, pp. 7-58.

Noia Campos, M.ª Camiño (1995), Historia da traducción en Galicia no marco da cultura europea, "Viceversa" [en línea] 1, pp. 13-62, https://revistas.webs.uvigo.es/index.php/viceversa/article/view/2216 [consulta: 15/07/2021].

Noia Campos, M.ª Camiño (2004), El ámbito de la cultura gallega, en Lafarga, Francisco; Pegenaute, Luis (eds.), Historia de la traducción en España, Salamanca, Ambos Mundos, pp. 721-748.

NOSTOI = Pichel, Ricardo; Pascual-Argente, Clara (dirs.) (2022-), Corpus de textos troyanos ibéricos (ss. XIII-XVI), Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá [en línea], https://corpora.uah.es/nostoi/ [consulta: 15/07/2022].

Parker, Kelvin M. (1975), Historia Troyana, Santiago de Compostela, Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento - CSIC.

Pascual-Argente, Clara (2020), De francés en castellano. La tradición manuscrita de la Crónica troyana de Alfonso XI, "Troianalexandrina" 20, pp. 23-58. https://doi.org/10.1484/J.TROIA.5.122511

Pascual-Argente, Clara; Rodríguez Porto, Rosa M.ª (2022), La General Estoria y la materia antigua en la corte de Alfonso XI: el manuscrito BNE 10237 (K), en Pichel, Ricardo (ed.), Metiémosnos a fazer esta obra… Estudios en torno al legado literario, historiográfico y jurídico alfonsí [en línea], https://journals.openedition.org/ atalaya/5950 [consulta: 01/03/2023]. https://doi.org/10.4000/atalaya.5950

Peres Rodrigues, José H. (1999), Alguns apontamentos sobre a traduçom galega da General Estoria do rei Afonso X, o Sábio, "Revista de Letras da Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro" 4, pp. 49-66.

Pichel, Ricardo (2012a), A fortuna da Historia Troiana petrista (BMP Ms. 558). Notas sobre a súa xénese, procedencia e vicisitudes, "Madrygal. Revista de Estudios Gallegos" 15, pp. 119-130. https://doi.org/10.5209/rev_MADR.2012.v15.39200

Pichel, Ricardo (2012b), Tradición, (re)tradución e reformulación na General Estoria e na Estoria de Troya afonsinas á luz dun testemuño indirecto do séc. XIV, "e-Spania" 13.

Pichel, Ricardo (2013), A Historia Troiana (BMP MS. 558). Edición e estudo histórico- filolóxico, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela (tesis doctoral).

Pichel, Ricardo (2014), Nuno Freire de Andrade, Mestre de Cristo. Tradición e vínculos dos Andrade co reino portugués, "Madrygal. Revista de Estudios Gallegos" 17, pp. 99-113. https://doi.org/10.5209/rev_MADR.2014.v17.45741

Pichel, Ricardo (2016), Lean por este libro que o acharam mais complidamente…Del Libro de Troya alfonsí a la Historia troyana de Pedro I, "Troianalexandrina" 16, pp. 55-180. https://doi.org/10.1484/J.TROIA.5.112824

Pichel, Ricardo (2017), La Historia troyana de Pedro I y su proyección en la Galicia atlantista, "La Corónica" 45/2, pp. 209-240. https://doi.org/10.1353/cor.2017.0010

Pichel, Ricardo (2018), Sobre la recepción alfonsí de la Historia regum Britanniae: una versión primitiva de la Estoria de Bruto, "Incipit" [en línea] 38, pp. 69-106, http://www.iibicrit-conicet.gov.ar/ojs/index.php/incipit/article/view/496 [consulta: 15/07/2021].

Pichel, Ricardo (2021a), La recepción de las Siete Partidas en la Galicia bajomedieval, en Fradejas Rueda, José M.; Jerez Cabrero, Enrique; Pichel, Ricardo (eds.), Las Siete Partidas del Rey Sabio. Una aproximación desde la filología digital y material, Madrid - Fráncfort del Meno, Iberoamericana - Vervuert, pp. 117-133. https://doi.org/10.31819/9783968691503-010

Pichel, Ricardo (2021b), Las Vidas y pasiones de los apóstoles de Bernardo de Brihuega a la luz de un nuevo testimonio castellano, en Serrano Marín, Marina; Almeida, Belén; Larraz, Fernando (eds.), Babel a través del espejo. Homenaje a Joaquín Rubio Tovar, Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá, pp. 55-67.

Pichel, Ricardo (2021c), Sabean quantos este liuro virem… A recepción galega do legado historiográfico e haxiográfico do Rei Sabio na primeira metade século XIV, en Doubleday, Simon R.; Andrade Cernadas, José M. (eds.), Galicia in the Age of Alfonso X, Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega, pp. 299-354.

Pichel, Ricardo (2022), E aqui escripvo o que achey, e quen mays souver acreçente. La Crónica de 1404 revisitada: balance y nuevos enfoques de estudio, en Martín Aizpuru, Leyre; Valero Moreno, Juan M. (dirs.), La lengua de los copistas. Variación y modelos de la escritura del texto en el español medieval, Salamanca, Universidad de Salamanca - IEMYRhd, pp. 87-116.

Pichel, Ricardo; Sánchez Ferro, Pablo (2019), O legado haxiográfico de Bernardo de Brihuega en Ourense, "Fronda. Voandeira do Arquivo Histórico Provincial de Ourense" [en línea] 82/1-2, https://www.anabad.org/wp-content/uploads/2019/11/82-Brihuega.pdf [consulta: 15/07/2021].

Pichel, Ricardo; Garzón Fernández, Marina A.; Vázquez García, Tania; García- Fernández, Miguel (aut.); Corral Díaz, Esther; Pichel, Ricardo (coords.) (2020), Guía para o estudo da prosa galega medieval, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia - Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades (Argamed; 3) [en línea], http://www.cirp.gal/w3/publicacions/pub-0511.html [consulta: 15/07/2021].

Pizan, Christine de, O livro das tres vertudes a insinaça das damas, ed. de M.ª de Lourdes Crispim, Lisboa, Caminho, 2002.

Rodríguez, José L. (1999), De castelhano para galego-português: as traduções medievais, en Álvarez, Rosario; Vilavedra, Dolores (coords.), Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, pp. 1285-1299.

Rodríguez Porto, Rosa M.ª (2012a), El Libro de las Dueñas y la Historia Troyana bilingüe (Santander, BMP, Ms. 558). Palabras e imágenes para María Rosa Lida de Malkiel (1910-1962), "Troianalexandrina" 12, pp. 9-62. https://doi.org/10.1484/J.TROIA.1.103037

Rodríguez Porto, Rosa M.ª (2012b), Thesaurum. La Crónica Troyana de Alfonso XI (Escorial, H. I. 6) y los libros iluminados de la monarquía castellana (1284-1369), Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela (tesis doctoral).

Sánchez-Prieto Borja, Pedro (2002), Génesis y transmisión de los textos medievales castellanos, "La Corónica" 30/2, pp. 47-104. https://doi.org/10.1353/cor.2002.0002

Sánchez-Prieto Borja, Pedro (coord.) (2009a), General Estoria, Madrid, Fundación José Antonio de Castro - Biblioteca Castro.

Sánchez-Prieto Borja, Pedro (2009b), General Estoria. Primera parte, Madrid, Fundación José Antonio de Castro - Biblioteca Castro.

Sánchez-Prieto Borja, Pedro (2016), Difusión del texto y criterio editorial: el caso de la General Estoria de Alfonso X, en Garone Gravier, Marina; Galina Russell, Isabel; Godinas, Laurette (eds.), De la piedra al pixel: reflexiones en torno a las edades del libro, México, UNAM, pp. 25-60. https://doi.org/10.4000/atalaya.2570

Sánchez-Prieto Borja, Pedro (2021), Biblia y "materia bíblica" en la génesis de la historiografía universal alfonsí, en Serrano Marín, Marina; Almeida, Belén; Larraz, Fernando (eds.), Babel a través del espejo. Homenaje a Joaquín Rubio Tovar, Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá, pp. 69-83.

Sánchez-Prieto Borja, Pedro; Almeida, Belén (2009), General Estoria. Quinta y sexta partes, Madrid, Fundación José Antonio de Castro - Biblioteca Castro.

Sharrer, Harvey L.; Pinto, Pedro (2022), Os fragmentos da Historia Scholastica de Pedro Comestor da Biblioteca da Faculdade de Direito da Universidade de Lisboa, en Espírito Santo, Arnaldo do; Pimentel, M.ª Cristina; Alberto, Paulo Farmhouse; Furtado, Rodrigo (eds.), Optimo magistro sodalium et amicorum munus. Homenagem a Aires A. Nascimento pelo seu 80.º aniversário, Lisboa, Centro de Estudos Clássicos, pp. 515-534.

Sousa, Thomas F. (1964), A Linguistic Analysis of a Portion of the Galician Translation of the General Estoria by Alfonso X, el Sabio, Madison, University of Wisconsin (tesis doctoral).

Descargas

Publicado

2023-09-05

Cómo citar

Pichel, R. . (2023). E segundo he scripto na briuia… La recepción de la materia bíblica alfonsí en la Galicia bajomedieval. Anuario De Estudios Medievales, 53(1), 67–87. https://doi.org/10.3989/aem.2023.53.1.04

Número

Sección

Temas Monográficos

Datos de los fondos

Ministerio de Ciencia e Innovación
Números de la subvención RED2018-102659-T

Universidad de Alcalá
Números de la subvención CM/2018-T1/HUM-10230;CM/2022-5A/HUM-24226

Universidad de Salamanca
Números de la subvención PID2021-127417NB-I00