La idea de translatio imperii en la Castilla del bajo medievo

Autores/as

  • Luis Fernández Gallardo UNED

DOI:

https://doi.org/10.3989/aem.2016.46.2.06

Palabras clave:

Castilla, siglo XV, Imperium, ideas políticas

Resumen


A lo largo de la Edad Media, la idea de translatio imperii tuvo en Castilla una presencia reducida en la literatura historiográfica, debido al peso de la tradición isidoriana. Tampoco Alfonso X mostró en sus obras históricas interés por esta idea, quizá porque la consideraba limitada para su visión de la historia. Sin embargo, en el siglo XV se observa un tratamiento detallado de ésta, en el marco de la teoría curial y del debate sobre la institución imperial. Alonso de Cartagena, Sánchez de Arévalo y Torquemada hicieron destacadas aportaciones. Finalmente, con Nebrija, la translatio imperii se subordina a la exaltación de las aspiraciones imperiales de Castilla.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

FUENTES:

Agustín de Hipona, De catechizandis rudibus, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. XL, París, In via d'Amboise, 1865, cols. 309-348.

Agustín de Hipona, De civitate Dei, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. XLI, París, In via d'Amboise, 1845, cols. 13-804.

Alfonso X, Las siete Partidas del rey don Alfonso el Sabio, cotejadas con varios códices por la Real Academia de la Historia, 3 vols., Madrid, Imprenta Real, 1807.

Beda el Venerable, Chronica, ed. Theodor Mommsen, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores. Auctores Antiquissimi, t. XIII, Berlín, Apud Weidmannos, 1898, pp. 247-327.

Cartagena, Alonso de, Duodenarium, en Fernández Gallardo, Luis; Jiménez Calvente, Teresa (2015), Cultura castellana y letras latinas en un proyecto inconcluso: El Duodenarium (ca. 1442) de Alfonso de Cartagena, Córdoba, Almuzara, pp. 162-483.

Cartagena, Alonso de, Memoriale virtutum, Biblioteca Nacional de España, ms. 9178.

Cartagena, Alonso de, Tractatus super lege Gallus, Archivo de la Catedral de Burgos, cod. 42, ff. 1r-16r.

Châtillon, Gautier de, Alexandreis, ed. electrónica en Bibliotheca Augustana URL: http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost12/ Gualterus/gua_al00.html [consulta: 21/07/2016]

Coméstor, Pedro, Historia scholastica, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. CXCVIII, París, In Via d'Amboise, 1855, cols. 1049-1722.

Constitutum Constantini, ed. H. Fuhrmann, Monumenta Germaniae Historica, Leges. Fontes iuris Germanici antiqui in usum scholarum separatim editi, t. X, Hanóver, Impensis Bibliopolii Hahniani, 1968, pp. 55-98.

Freising, Otón de, Chronica sive Historia de duabus civitatibus, V, ed. Adolf Hofmeister, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores Rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi, t. XLV, Hanóver - Leipzig, Impensis Bibliopolii Hahniani, 1912, p. 1-457.

Gembloux, Sigiberto de, Chronica, ed. Georg Heinrich Pertz, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores. Scriptores (in Folio), t. VI, Hanóver, Impensis Bibliopolii Aulici Hahniani, 1844, pp. 300-374.

General Estoria, ed. Pedro Sánchez-Prieto Borja, Madrid, Biblioteca Castro-Fundación José Antonio de Castro, 2001, t. I-II.

Graciano, Decretum, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. CLXXXVII, París, Rue Petit Montrouge, 1861, cols. 30-1870.

Isidoro Hispalense, Chronica, ed. Theodor Mommsen, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores. Auctores Antiquissimi, t. XI, Berlín, Apud Weidmannos, 1894, pp. 424-481.

Isidoro Hispalense, Etymologiae, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. LXXXII, París, In via d'Amboise, 1850, cols. 9-728.

Jerónimo, Commentariorum in Danielem Prophetam liber unus, Prologus, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. XXV, París, In Via d'Amboise, 1845, cols. 491-584.

Lactancio, Divinae Institutiones, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. VI, París, In via d'Amboise, 1844, cols. 111-822.

Liber extra (Decretales de Gregorio IX) = Corpus Iuris Canonici, ed. Emil Friedberg, t. II, Graz, Akademische Druck - U. Verlagsanstalt, 1959 [1879], cols. 1-1124.

Libro de Alexandre, ed. Jesús Ca-as Murillo, Madrid, Editora Nacional, 1983.

Lucas de Tuy, Chronicon Mundi, ed. Andreas Schott, Hispania Illustrata, t. IV, Fráncfort, Apud Claudium Marnium, 1608, pp. 1-116.

Nebrija, Antonio de, De vi ac potestate litterarum, ed. trad. Antonio Quilis; Pilar Usábel, Madrid, Sociedad General Española de Librería, 1987.

Nebrija, Antonio de, Gramática sobre la lengua castellana, ed. Carmen Lozano, Madrid, Real Academia Española, 2011.

Polono, Martín, Chronicon pontificum et imperatorum, ed. Ludwig Weiland, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores. Scriptores (in Folio), t. XXII, Hanóver, Impensis Bibliopolii Aulici Hahniani, 1872, pp. 377-475.

Primera Crónica General de España, ed. Ramón Menéndez Pidal, 2 vols., Madrid, Gredos, 1977.

Sánchez de Arévalo, Rodrigo (1521), De origine ac differentia principatus imperialis et regalis, Roma, Apud Stephanum Guillireti.

Sánchez de Arévalo, Rodrigo, Liber de sceleribus et infelicitate perfidi Turchi, Biblioteca Apostólica Vaticana, Cod. Vat. Lat. 971, ff. 1-122.

Santa María, Pablo de, Las siete edades del mundo, en Conde, Juan Carlos (1999), La creación de un discurso historiográfico en el Cuatrocientos castellano. Las siete edades del mundo de Pablo de Santa María, Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca, pp. 267-410.

Scotus, Marianus, Chronicon, ed. Jaques Paul Migne, Patrologia Latina, t. CXLVII, París, In via d'Amboise, 1853, cols. 623-794.

Torquemada, Juan de, Opusculum ad honorem Romani imperii et dominorum Romanorum, en Jedin, Hubert (1943), Juan de Torquemada und das Imperium Romanum, "Archivum Fratrum Praedicatorum" 12, pp. 247-278, pp. 267-278.

Tractatus de origine ac translatione et statu Romani imperii, ed. M. Krammer, Monumenta Germaniae Historica, Leges. Fontes iuris Germanici antiqui in usum scholarum, t. I, Hanóver - Leipzig, Impensis Bibliopolii Hahniani, 1909, pp. 66-75.

OBRAS SECUNDARIAS:

Arnaldi, Girolamo (1993), Annali, chronache, storie, en Cavallo, Guglielmo; Leonardi, Claudio; Menestò, Enrico (dirs.), Lo spazio letterario del Medioevo. 1. Il Medioevo Latino, vol. I (La produzione del testo), Roma, Salerno Editrice, t. II, pp. 463-513.

Asensio, Eugenio (1960), La lengua compa-era del imperio, "Revista de Filología Española" 43, pp. 399-413. https://doi.org/10.3989/rfe.1960.v43.i3/4.1018

Bassett, Paul Merrit (1976), The Use of History in the Chronicon of Isidore of Seville, "History and Theory" 15/3, pp. 278-292. https://doi.org/10.2307/2504730

Beltrán de Heredia, Vicente (1977), Noticias y documentos para la biografía del cardenal Juan de Torquemada, en Fliche, Augustín; Martín, Victor (dirs.), Historia de la Iglesia, t. XV (El Gran Cisma de Occidente), Valencia, EDICEP, pp. 493-547 (apéndice).

Black, Antony (1992), Political Thought in Europe (1250-1450), Cambridge, Cambridge University Press.

Bonmatí Sánchez, Virginia (1997), Translatio Imperii et Studii de Antonio de Nebrija, en Maestre Maestre, José Maria; Pascual Barea, Joaquín Charo Brea, Luis (eds.), Humanismo y pervivencia del mundo clásico. Homenaje al profesor Luis Gil, Alca-iz, Ayuntamiento de Alca-iz - Cádiz, Universidad de Cádiz, pp. 1405-1411.

Borst, Arno (1966), Das Bild der Geschichte in der Enzyklopädie Isidors von Sevilla, "Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters" 22, pp. 1-62.

Brincken, Anna-Dorothee von den (1988), Contemporalitas regnorum. Beobachtungen zum Versuch des Sigebert von Gembloux, die Chronik des Hieronymus fortzusetzen, en Berg, Dieter; Goetz, Hans-Werner (eds.), Historiographia Mediaevalis. Studien zur Geschichtsschreibung und Quellenkunde des Mittelalters, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, pp. 199-211.

Capelli, Guido M. (2002), El humanismo romance de Juan de Lucena. Estudios sobre el "De vita felici", Bellaterra, Universidad Autónoma de Barcelona.

Catalán de Menéndez-Pidal, Diego (1962), De Alfonso X al Conde de Barcelos, Madrid, Gredos.

Conde, Juan Carlos (1995-1996), Notas léxicas a Las siete edades del mundo de Pablo de Santa María, "Revista de Lexicografía" 2, pp. 29-48.

Conde, Juan Carlos (1999), La creación de un discurso historiográfico en el Cuatrocientos castellano. Las siete edades del mundo de Pablo de Santa María, Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca.

Deyermond, Alan (1985), Historia universal e ideología nacional en Pablo de Santa María, en Cano González, Ana María (ed.), Homenaje a Álvaro Galmés de Fuentes, Oviedo, Universidad de Oviedo - Madrid, Gredos, t. II, pp. 313-324.

Deyermond, Alan (1985), The Death and Rebirth of Visigithic Spain in the Estoria de España, "Revista Canadiense de Estudios Hispánicos" 9/3, pp. 345-367.

Du Cange, Charles (1883-1887), Glossarium mediae et infimae latinitatis, 7 vols., Niort, L. Favre.

Fernández Gallardo, Luis (1993), La obra historiográfica de dos conversos ilustres, don Pablo de Santa María y don Alonso de Cartagena, "Espacio, Tiempo y Forma. Serie Medieval" 6, pp. 249-286.

Fernández Gallardo, Luis (2002), Alonso de Cartagena (1385-1456). Una biografía política en la Castilla del siglo XV, Valladolid, Junta de Castilla y León (Estudios de Historia).

Fernández Gallardo, Luis (2004), De Lucas de Tuy a Alfonso el Sabio: idea de la historia y proyecto historiográfico, "Revista de Poética Medieval" 12, pp. 53-119.

Fernández Gallardo, Luis (2012), La obra literaria de Alonso de Cartagena (1385-1456). Ensayo de historia cultural, Saarbrücken, EAE.

Fernández Gallardo, Luis (2014), Imágenes del turco en la Castilla del siglo XV, en Nieto Soria, José Manuel; Villarroel González, Óscar (eds.), Pacto y consenso en la cultura política peninsular. Siglos XI al XV, Madrid, Sílex, pp. 459-495.

Fernández Gallardo, Luis; Jiménez Calvente, Teresa (2015), Cultura castellana y letras latinas en un proyecto inconcluso: El Duodenarium (ca. 1442) de Alfonso de Cartagena, Córdoba, Almuzara.

Fernández-Ordó-ez, Inés (1992), Las Estorias de Alfonso el Sabio, Madrid, Istmo.

Fernández-Ordó-ez, Inés (2000), El taller de las Estorias, en Alfonso X el Sabio y las crónicas de España, Valladolid, Universidad de Valladolid - CECE, pp. 61-82.

Fraker, Charles F. (1978), Alfonso X, the Empire and the Primera Crónica, "Bulletin of Hispanic Studies" 55, pp. 95-103. https://doi.org/10.1080/1475382782000355095

Fried, Johannes (2007), "Donation of Constantine" and "Constitutum Constantini", Berlín - Nueva York, Walter de Gruyter.

Galán Sánchez, Pedro Juan (1994), El género historiográfico de la chronica. Las crónicas hispanas de época visigoda, Cáceres, Universidad de Extremadura.

Goez, Werner (1958), Translatio imperii. Ein Beitrag zur Geschichtsdenkens und der politischen Theorien im Mittelalter und in der frühen Neuzeit, Tubinga, J. C. B. Mohr.

Gómez Redondo, Fernando (2012), Historia de la prosa de los Reyes Católicos: El umbral del Renacimiento, t. I, Madrid, Cátedra.

González Jiménez, Manuel (1999), Alfonso X (1252-1284), Burgos, La Olmeda.

González Rolán, Tomás; Saquero Suárez-Somonte, Pilar (2003), La imagen polimórfica de Alejandro Magno desde la Antigüedad latina al Medievo hispano, "Cuadernos de Filología Clásica. Estudios Latinos" 23/1, pp. 107-152.

Guenée, Bernard (1980), Histoire et culture historique dans l'Occident médiéval, París, Aubier.

Hillgarth, J. N. (1970), Historiography in Visigothic Spain, en Bautier, Robert- Henri (ed.), Settimane di Studio del Centro Italiano di Studi sull'Alto Medioevo, XVII (La storiografia altomedievale), Spoleto, Presso la Sede dell Centro, t. I, pp. 261-311.

Jedin, Hubert (1943), Juan de Torquemada und das Imperium Romanum, "Archivum Fratrum Praedicatorum" XII, pp. 247-278.

Jérez Cabrero, Enrique (2006), El Chronicon Mundi de Lucas de Tuy (c. 1238): técnicas compositivas y motivaciones ideológicas, Madrid, Universidad Autónoma de Madrid (tesis doctoral).

Krüger, Karl Heinrich (1976), Die Universalchroniken, Turnhout, Brepols (Typologie des sources du Moyen Âge Occidental; 16).

Laboa, José María (1973), Rodrigo Sánchez de Arévalo, alcaide de Sant'Angelo, Madrid, Fundación Universitaria Española.

Lacroix, Benoît (1971), L'historien au Moyen Âge, Montreal - París, Institut d'Études Médiévales - Librairie J. Vrin.

Lederer, Stephan (1879), Der spanische Cardinal Johann von Torquemada, sein Leben und seine Schriften, Friburgo, Herder.

Maravall, José Antonio (1966), Antiguos y modernos. La idea de progreso en el desarrollo inicial de una sociedad, Madrid, Sociedad de Estudios y Publicaciones.

Martín, José Carlos (2001), La Crónica Universal de Isidoro de Sevilla: circunstancias históricas e ideológicas de su composición y traducción de la misma, "Iberia" 4, pp. 199-236.

Melville, Gert (1986), Der Zugriff auf Geschichte in der Gelehrtenkultur des Mittelalters: Vorgaben und Leistungen, en Gumbrecht, Hans Ulrich (ed.), Grundriss der romanischen Literaturen des Mittelalters, t. XI, vol. 1 (La littérature historiographique des origines à 1500), Heidelberg, Carl Winter - Universitätsverlag, pp. 157-228.

Menéndez Pidal, Ramón (1973), La Crónica General de España que mandó componer Alfonso el Sabio, en Estudios literarios, Madrid, Espasa Calpe, pp. 111-156 (Colección Austral; 28).

Menéndez Pidal, Ramón (1977), La Primera Crónica General de España en Idem (ed.), Primera Crónica General de España, Madrid, Gredos, t. II, pp. 851-892.

Modigliani, Anna (2000), Paolo II, en Enciclopedia dei Papi, Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana, t. II, pp. 685-701.

Nederman, Cary J. (1993), National Sovereignity and Ciceronian Political Thought: Aeneas Silvius Piccolomini and the Ideal of Universal Empire in Fifteenth-Century Europe, "History of European Ideas" 16, pp. 537-543. https://doi.org/10.1016/0191-6599(93)90186-T

Nederman, Cary J. (1993), Humanism and Empire: Aeneas Sylvius Piccolomini, Cicero and the Imperial Ideal, "The Historical Journal" 36/3, pp. 499-515. https://doi.org/10.1017/S0018246X0001428X

Orella y Unzué, José Luis de (1976), Partidos políticos en primer Renacimiento (1300-1450), Madrid, FUE.

Petersmann, Johanna (1974), Die kanonistische Überlieferung des Constitutum Constantini bis zum Dekret Gratians, "Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalter" 30, pp. 356-449.

Polignac, François de (1984), L´homme aux deux cornes. Une image d'Alexandre du symbolisme grec à l'apocalyptique musulmane, "Mélanges de l'École française de Rome. Antiquité" 96/1, pp. 29-51. https://doi.org/10.3406/mefr.1984.1403

Procter, Evelyn S. (1951), Alfonso X of Castile. Patron of Literature and Learning, Oxford, Clarendon Press.

Resnick, Irven M. (1990), Lingua Dei, Lingua Hominis: Sacred Language and Medieval Texts, "Viator" 21, pp. 51-74. https://doi.org/10.1484/J.VIATOR.2.301332

Reydellet, Marc (1970), Les intentions idéologiques et politiques dans la Chronique d'Isidore de Séville, "Mélanges d'archéologie et d'histoire" 82, pp. 363-400.

Rico, Francisco (1972), Alfonso el Sabio y la "General estoria", Barcelona, Ariel.

Roth, Norman (1986), "Seis edades durará el mundo". Temas de la polémica judía española, "La Ciudad de Dios" 199, pp. 45-65.

Sánchez Domingo, Rafael (2002), El Derecho Común en Castilla. Comentario a la Lex Gallus de Alonso de Cartagena, Burgos, Santos.

Szpiech, Ryan (2010), Scrutinizing History: Polemic and Exegesis in Pablo de Santa María's Edades del mundo, "Medieval Encounters" 16, pp. 96-142. https://doi.org/10.1163/138078510X12535199002712

Toews, John B. (1968), The View of Empire in Aeneas Sylvius Piccolomini (Pope Pius II), "Traditio" 23, pp. 471-487. https://doi.org/10.1017/S0362152900004840

Trame, Richard H. (1958), Rodrigo Sánchez de Arévalo (1404-1470). Spanish Diplomat and Champion of Papacy, Washington, The Catholic University of America Press.

Ullmann, Walter (1970), The growth of papal government in the Middle Ages. A study in the ideological relation of clerical to lay power, Londres, Methuen & Co. Ltd. PMCid:PMC376995

Uría, Isabel (2000), Panorama crítico del mester de clerecía, Madrid, Castalia. Vázquez de Parga, Luis (1961), Notas sobre la obra histórica de San Isidoro, en Díaz y Díaz, Manuel C. (ed.), Isidoriana: Estudios sobre San Isidoro de Sevilla en el xiv centenario de su nacimiento, León, Centro de Estudios San Isidoro, pp. 99-106.

Wortsbrock, Franz Josef (1965), Translatio artium. Über die Herkunft und Entwicklung einer kulturhistorischen Theorie, "Archiv für Kulturgeschichte" 47, pp. 1-22.

Descargas

Publicado

2016-12-30

Cómo citar

Fernández Gallardo, L. (2016). La idea de translatio imperii en la Castilla del bajo medievo. Anuario De Estudios Medievales, 46(2), 751–786. https://doi.org/10.3989/aem.2016.46.2.06

Número

Sección

Estudios Misceláneos